Афзоиши мардуми чинои бар манфиати Точикистон аст?

Иёлоти Мутахидаи Амрико, Олмон ва Бритониё аз давлати Эрон талаб доранд, то пешниходи онхоро дар мавриди сузишвории хастаи кабул намояд. Намояндагони кишвархои мазкур гуфтаанд, ки Техронро зарур аст, то тавассути Очонсии байналмилалии хастаи суханони райси чумхури Эрон Махмуди Ахмадинажодро тасдик намоянд. Мавриди тазаккур аст, каблан Махмуди Ахмадинажод зимни як баромади худ гуфт, ки кишвараш омадааст, то урони дохилиро барои коркард ба кишвархои хорич бифирстад. Дар хамин хол, чониби Фаронса низ пешниходи рафиконаш: Амрико, Бритониё ва Олмонро чонибдори кардааст. Гуфта мешавад, кишвархои гарб харос аз он доранд, ки Эрон ба таври пинхони силохи хастаи коркард мекунад. Чониби Эрон ин даъвои давлатхои гарбро беасос хонда, эълон доштааст, ки танхо бо тахкики бахши атомии энержи машгул аст. 

 

Вашингтон мавкеъи худро оид ба ифтитохи бозорхои чиноии махсулоти амрикои шадидтар менамояд, дар ин бора Барак Обама рахбари Кохи Сафед зимни мулокот бо Хизби демкоратхо эълон доштааст. Дар сурати ичро нашудани созишномахои муштараки тичоратии Вашингтону Пекин Амрико ба Чин фишор хохад овард, изхор доштааст, Барак Обама. Аммо мегуяд Обама ин даъво маънои ба сарди гаравидани равобит ва хамкории ду кишварро надорад. Бояд гуфт, муносибати Амрикову Чин хафтаи сипаришуда пас аз эхтимоли ба вучуд омадани шартномаи фуруши силохи амрикои ба Тайван ба сарди гаравид. Хамзамон Вашингтонро феълан иттилои хамла овардани хаккерхои чини ба сомонахои амрикои ба тавиш овардааст. Зимнан, чанде кабл хукумати Чин макомоти Амрикоро хушдор дод, ки дар сурати анчом ёфтани мулокоти Барак Обама бо рахбари рухониёни Тибет Далай-лама муносибати дустии харду кишварро хатар тахдид мекунад. Дар хамин хол, хукумати Чин ин огохии райиси чумхури Амрикоро шадидан инкор карда гуфтаанд, ки хамакнун мавкеашонро нисбат ба кушодани бозори махсулоти амрикои дигар хоханд кард.

 

РОВИ: Чунин ба назар мерасад, ки вактхои охир на танхо Амрико, балки дигар кишвархои чахон зимни баркарор намудани хамкори бо чумхурии мардумии Чин новобаста аз бахш нозукихои масоил ва пайомади онро мавриди омузиш карор медиханд. Ба таври мисол, фраксияи хизби сотсиал демократхо дар порлумони Киргизистон аз масъулини Вазорати маорифи ин кишвар даъват кардаанд, то хангоми устувор намудани хамкори бо хамтоёни чинашон аз эхтиёт кор бигиранд. Сабаби чунин дархости намояндагони хизби сотсиал-демекоратхои киргиз ва чи пайомад доштани афзоиши мардуми чинро дар Точикистон дар пешниходи Хумайрои Бахтиёр мешунавем.

 

Роза Отунбоева, рахбари фраксияи хизби сотсиал-демократхо дар порлумони Киргизистон гуфтааст, ки бунеди мактабхои хитои ба амнияти идеоложии кишвараш хатар дорад. Ин изхороти хонум Роза Отунбоева дар холе садо медихад, ки Вазорати умури хоричии Киргизистон мактуби расмии Чумхурии мардумии Чинро дар мавриди баррасии лоихаи бунеди муассисахои таълимии забони чинои дар каламрави Киргизистон тасдик намудааст. Ба маълумоти муовини Вазири маорифи Киргизистон хонум Умуткан Тыналиева мактаби тахсилоти хамагони бо кумаки молии чумхурии Чин дар хачми 5- млн юан бунед шуда, забони асосии тадриси толибилмхо киргизи ва руси ба хисоб меравад, аммо омузиши забони чинои хамчун забони хоричи хатми мегардад. Дар хамин хол вакили порлумони Киргизистон Роза Отунбоева аз вакилони дигар даъват кардааст, то зимни тасдики чунин аснод бештар сари пайомади ногувор андеша намуда, чудо ва воридшавии сармояи иловагиро сарфи назар кунанд.

Солхои охир хар як давлати хоричи бо карорхои махсуси худ вориди Киргизистон мешавад ва бо роххои мухталиф асоси идеоложии худр миёни шахрвандон пахн менамояд, ки ин ба амнити кишвар хамчун миллат хатар дорад, гуфтааст Роза Отунбоева. Илати дигари рад кардани чунин тарххои хамкориро вакили порлумони Киргизистон дар эхтимоли бо чойи кор таъмин нашудани мутахасисони бахши сохтмонии киргиз арзеби кардааст. Роза Отунбоева нигарони аз он дорад, ки чаро шахрвандони Киргизистон алайхи афзоиш ёфтани мардуми чин дар каламрави кишварашон эътироз надоранд.

Вакили порлумони Киргизистон Роза Отунбоева ягона шахрванди кишвари Осиёи Маркази нест, ки аз афзоиши мардуми Чин дар ин минтака нигарони намояд. Бо ин мазмун каблан шахрвандони Казокистон гирдихамоие баргузор намуда, аз макомоти кишварашон талаб карданд, то аз ичора додани 1 млн гектар замин ба Чин худдори намоянд. Шахрвандони давлатхои Казокистон ва Киргизистон дар холе нигарони аз хузури мардуми чинои доранд, ки тибки мушохида дар ин авохир теъдоди онхо дар Точикистон бо суръат афзоиш меебад. Шахрвандони Чин бештар тибки барномахои омузиши забон, анчом додани тичорат ва бунеди роххо ба каламрави Точикистон ворид шудаанд. Гуфтанист, дар ин авохир шахрвандони кисми чануби Точикистон аз афзоиш ёфтани издивочи мардони чин бо духтарони тахчои нигарони карданд. Хамзамон як катор сохибкорон ва точиронро танг шудани доираи фаъолияташон дар бозорхои кишвар дар робита ба афзоиш ёфтани мардуми чин ба ташвиш овардааст. Чомеашинос Фирузи Барот мегуяд, ки дар киёс бо дигар миллатхо мардуми Чин хусусияти зуд пахн ва дар баробари ин бо чойи кор таъмин шуданро доранд. Хамсухбатам омили дигари муваффакияти мардуми Чинро дар корчалон ва тахамулпазирии онхо арзеби намуд. Фирузи Барот бо таваччух ба комеби ноил гаштани шахрвандони Чин дар бахши сохибкории Точикистон мегуяд, бештар вазъи камбизоати мардумро мачбур кардааст, то ру ба бозорхои ин кишвар оранд. Зеро гуфт чомеашинос молу колои истехсоли чин сифатан паст буда, дар фуруш бо нархи арзон гузошта шудаанд. Ба бовари Фирузи Барот аз афзоиш ёфтани шахрвандони Чин бояд чилавгири намуд, зеро ин ба амнияти мардуми тахчои хатар эчод мекунад:  «хар чо ки сохибкори аст ва тичорат дар рушд аст он чо маблаг низ бештар мешавад, ки мардуми мо кабизоат хастанд ва ин маблагро феълан мардуми хоричи доранд. Метавон гуфт, ки барои харидори намудани манзил дар марказ, ки аксари чавонон мушкил доранд миёни точикон ва чиноихо нофахмихо сар занад»

    Номбурда мутакид аст, ки зиед шудани издивочи мардуми точик бо чинои пайомади ногуворе, ба мисли аз байн рафтани генофони миллиро дар пай дошта метавонад. Марям Давлатова, рахбари Созмони чамъиятии "Маркази сиёсати гендери" бошад тахдиди аслии хузури шахрвандони Чинро дар бечойи кор мондани мардуми точик арзеби мекунад. Ба таври мисол хамсухбатам аз фурухта шудани сахмияхои корхонаи муштараки «кони тиллои Ззарафшон» аз инглисхо ба сармоядорони Хитои гуфт, дархол масъулини Чин хамтоёни худро оварда, мардуми точикро аз кор махрум карданд:  «агар онхо мутахассисоне бошанд, ки чомеаи точик ниёз ба он дорад, бадие недорад. Сухан дар мавриди омадану рафтани онхо нест, бояд бештар дар мавриди бок адом максад ворид шудани онхо ва чи бурд кардани мардуми точик аз хузури онхо андеша намуд. Ба таври мисол дар хамон рохсози хеч мутахасиси чинои фаъолият надорад, онхо нафароне хастанд, ки аз махбасхонахои Чин ба мо фиристода шудаанд»

     Махз пахлуи ворид шудани махбусини чиноиро хонум Марям Давлатова хатари чиддие ба амнияти миллат ва давлат медонад. Аз ин хотир мегуяд, номбурда кабл аз ворид шудани онхо ба Точикистон масъулинро лозим аст, то дар бораи шахсият, фаъолият ва хадафи он мухочир маълумоти дакик руйи даст дошта бошад: «дарро кушодем, факр нест меоянд, аз хам кишвари дуне на танхо аз Чин. Мутаасифона мардуми точик феълан хисси худдифоъиро надорад. Раванди мухочират дар кишвархои дуне хаст, бубинед мардуми мо барои таъмини рузгораш ба Русия мераванд, пас якин аст ки миллати дигар Точикистонро интихоб мекунад. Раванди мухочират падидаест, ки онро пешгири кардан имкон надорад..»

    Аммо раванди мухочироиро масъулини Точикистон метавон ба танзим дароранд, илова намуд рахбари Созмони чамъиятии "Маркази сиёсати гендери". Аз ин лихоз хонум Марям Давлатова рохи хали мушкилиро дар таъсис додани Вазорати вижаи мухочирин дар Точикистон медонад. Бояд тазаккур дод, нахуст рахбари ХНИТ Мухиддин Кабири зимни баргузории Анчумани кабл аз интихоботи дар мавриди зарурияти таъсиси Вазорати умури мухочирин гуфт, ки ин яке аз барномаи руйи даст гирифтаи хизб мебошад. Бо зикри ин нукта окои Кабири гуфт, ки феълан дар Точикистон ниходхо ва вазоратхое амал мекунанд, ки ба давлати Точикистон хеч даромадеро дар пай надоранд. Ба таври мисол пешвои ХНИТ аз фаъолияти Очонсии мубориза бо фасоди назди президенти Точикистон оварда мегуяд, ки тибки маълумоти расми дар ин ниход хам ришвадиханда ва хам назораткунанда фаъолият дорад ва аз ин хотир назорат аз болойи ин ниход бояд бар ухдаи парлумон ва ё додгоххои кишвар гузошта шавад. Баъдан, Вазири мехнат ва хифзи ичтимоии Точикистон Шукурчон Зухуров зимни нишасти матуботи низ дар мавриди эхтимоли таъсис ёфтани Вазорати умури мухочирин сухан намуд..

 

 

Узбекистон барои бадаст овардани ичозаи ташхиси тарххои энержии Точикистон умедро аз даст надодааст..

       Муаллифи ин сутур дар мавриди даъвати навбатии чумхурии Узбекистон чихати анчом додани ташхиси неругохи Рогун ва хамзамон аз лихози экологи химоя шудани тарххои энержии Точикистон гузорише омода намуда ки он каблан тавассути родио "Имруз" шунавонида шудааст ва инчо шакли хаттии онро манзур мегардонам.

    Хукумати чумхурии мардумии Чин тасмим гирифтаст, ки бахши энержии кишварашро пурра тадкик намояд. Бо ин максад хафтаи сипаришуда Шурои давлатии Чин Кумисияи миллии энержиро тахти рахбарии Вень Цзябао таъсис дод. Хадафи асли коркарди стратегияи амнияти энержии Чин аст, ки бо ин максад дар хайати кумисияи мазкур Вазири умури хорича Ян Тсечи ва рахбари амнияти давлатии Чин Гэн Хуэйчан шомил шудаанд. Гуфта мешавад, Кумисияи миллии энержии Чин шабехи Кумитаи таъсиси додаи нахуствазири ИМА Дик Чейни мебошад, ки онро номбурда замони хучум ба Ирок ва Афгонистон таъсис додааст.

 

      Тахлилгарони донишгоххои Колумбия ва Йел натичаи тадкикоти худро оид ба вазъи экологии кишвархои дуне нашр намуданд. Ин хайати мухитшиносон хар ду сол дар асоси асноди барномахои мухиталифи Созмони Милали Мутахид, Бонки Чахони ва Институти захоири чахони вазъи экологии сайёраро тахти унвони «Нишондоди дастовардхои экологи» тахлил мекунанд. Ин навбат гузориши мухитшиносон дар асоси санчиши вазъи экологии 163 кишвари дуне аз руйи 25 нишондоди асли тахия шудааст. Чойи аввалро дар фехрасти мазкур нимчазираи Исландия ишгол карда, баъдан давлатхои Шветсария, Коста-Рика ва Норвегия омадаанд. Бояд гуфт, ин давлатхоро мухитшиносон барои чахду талошашон дар мавриди рушди экологии инфросохтори дар садри аввал чойгузин кардаанд. Аз кишвархои минтакаи Осиёи Маркази Туркманистон дар дахгонаи кишвархои бадтарин аз лихози экологи шомил шуда, мавкеи 157-умро ба худ касб кардааст. Аз хама охир кишвари Сьерра Леон карор дорад. Маврид ба зикр аст, «Нишондоди дастовардхои экологи» аз соли 2006 ин су дар ду сол як маротиба нашр мешавад, ки бори аввал мухитшиносон вазъи экологии кишвархои дунеро аз руйи 16 нишондоди асли бахогузори мекарданд.

 

РОВИ: Пас аз шунидани чанд хабари чадид оид ба вазъи экологии чахон бармегардем сари бунеди неругохи обии Рогун. Чунин ба назар мерасад, ки Узбекистон хамоно зидди бунеди ин иншооти хаётан мухими Точикистон аст. Зеро, хамакнун нахуствазири Узбекистон унвони хамтои точики худ Окил Окилов мактубе навиштааст, ки аз мухтавои он шуморо Хумайрои Бахтиёр ошно месозад. Бо мо бошед.

 

ХУМАЙРО: Шавкат Мирзиёев, нахуствазири Узбекистон бо ирсоли мактубе унвони Окил Окилов бори дигар хостори ташхиси неругохи обии Рогун шудааст. Мактуби нахуствазири Узбекистон дар хафтаномаи расмии ин кишвар «Правда Востока» нашр шудааст. Дар он Шавкат Мирзиеев гуфтааст, ки масъалаи мазкур барои манфиати кули кишвархои минакаи Осиёи Маркази мебошад. Нахуствазири Узбекистон аз мурочиатхои бенатичаи хукумати кишвараш ба хукумати Точикистон,  федератсияи Русия ва дигар сохмонхои байналмилали рочеъ ба хатми будани ташхиси мустакили неругохи Рогун, ки бунеди он солхои 80-уми асри гузашта огоз шудааст, оварда гуфтааст, ки тархи энержии мазкур ниёз ба ташхис дорад. Ба иддаои нахуствазири Узбекистон кишвараш танхо ба хотири мутобики тархи эенржии солхои шурави бунед шудан, чунин мавкеъгири дорад. Узбекистон иддао дорад, ки кабл аз шуруъ намудани бунеди Рогун, он бояд аз чониби мутахасисон холисона оид ба натичаи бунеди иншооти бузурги Осиёи Маркази ва таъсири он ба кишвархои минтакаи бахогузори шавад ва бояд ба чанд омил таваччух кард:

-неругохи Рогун метавонад, ба мувозинати экологии меъери минтакави дар робита ба окибати фочиавии бахри Арал хисорот орад;

-бунеди Рогун метавонад ба чоришавии Амударе, ки бештар аз миллионхо ахолии кишвархои минтака аз хисоби он хаёт ба сар мебаранд, таъсири манфи расонад;

омадааст дар мактуби Шавкат Мирзиёев.

  Гуломиддин Сайфиддинов, коршиноси масоили энержи мегуяд, Узбекистон хамеша нисбати тарххои энержии Точикистон гараз дошт ва Душанбе ниез ба мутахасисони «сохта»-и хукумати Узбекистон надорад, зеро неругохи Рогун дар асоси санади байналмилали пас аз ташхиси мутахасисони созмонхои байналмилали бунед мешавад. Ба бовари номбурда даъвои Узбекистон беасос буда, бунеди неругохи Рогун хеч рабте ба Амударёву окибати фочиавии бахри Арал надорад.:

SADO: 1 «Фочиаи Арал 60 дарсад аз чониби Узбекистон ба вучуд омад, зеро ин кишвар зиеда аз 50 обанборхои бузург сохт ва дар кулхо обхоро такшин карда онро бо роххои махсус бухор мекард. Гунчоиши ин обанборхои сунъии Узбекистон аз гунчоиши Арал зиед аст »

   Ба иддаои Гуломиддин Сайфиддинов ирсоли мактуб бозии навбатии Узбекистон буда, Точикистон ба мисли Узбекистон хеч гох ба бухорнамоии об даст намезанад. Мушкили чониби Узбекистонро коршиноси масоили энержи дар самаранок амал нашудани системаи энергияи хароратии Узбекистон бидуни системаи энержии Точикистон арзеби намуда мегуяд, зери ин мактуб ва дархости Тошканд найрангхои сиёси нихон аст.

SADO: 2 «Точикистон набояд хар гапхои бехудаи Узбекистонро гуш дихад, чониби Точикистон бояд корхои худашро идома дихад дар ин замина. Аз чониби дигар Точикистон истгохи барки обиро дар дарехои худаш бунед мекунад, комилхукук аст ва дигар набояд аз дигар касс ичозат пурсад, чун истгохи барки мо обро намехурад, тавре обанборхои Узбекистон бехуда бухор мекунанд »

    Нахуствазири Узбекистон хамзамон дар мактуби худ гуфтааст, ки мутахасисон бояд дарачахои химояи лоихаи мазкурро аз хатархои хусусияти техногени, махсусан заминларзахои шадид дакик намоянд, зеро ба бовари Шавкат Мирзиёев бунеди неругохи Рогун дар минтакае чойгир шудааст, ки аз чихати сейсмологи ташвишовар мебошад. Макомоти Узбекистон хамзамон нигарони аз он доранд, ки неругоххои обии Норак ва Тухтагул ба таъмири капитали ниез дошта, дар хар сурат метавонад мувочехи мушкилихо гардад. Ба таври мисол нахуствазири Узбекистон аз садамаи неругохи Саяно-Шушенскии Русияи овардааст. Дар хамин хол, Яраш Пулодов, мудири Пажухишгохи Вазорати об ва обёрии Тоҷикистон, мегуяд, даъвои Узбекистон дар ин маврид асоси илми фанни надорад, зеро олимону донишмандон ва мутхасисону коршиносон тархи энержии Рогунро муддати зиеда аз 30 сол омухтаанд. Давлат Назриев, сухангуи Вазорати умури хоричии Точикистон мегуяд, ки феълан мактуби нахуствазири Узбекистон мавриди омузиши нахуствазир Окил Окилов карор дорад.  

     Бояд гуфт, чунин мавкеъгирии Узбекистонро созмонхои байналмилали, назири Созмони Милали Мутахид, Иттиходи Аврупо, Бонки Чахони, Бонки Рушди Исломи ва Бонки Рушди Осиёву хамзамон федератсияи Русия чонибдори кардаанд. Аммо, мегуяд нахуствазири Узбекистон новобаста ба мурочиатхои пай дар пайи Тошканд хукумати Точикистон аз ин даъво ва даъвати Узбекистон хамеша батаваччухи зохир кардааст. Ин хам дар холест, ки ба бовари Абдугафори Камол тахлилгари точик чониби Точикистон хеч гох мурочиатхои на танхо Узбекистон, балки тамоми кишвархои минтакаиро сарфи назар накардааст:

САДО: 1 «Точикистон кариб 10 сол ба ин харфхо гуш дод ва Рогунро насохт ва чун дид, ки рох ба чойе намебарад худаш тасмим гирифт бо неру ва сармояи дохили бисозад. Акнун на ин ки Моро тахкир намекунанд, балки Моро эътироф хам мекунанд ва имруз Узбекистон фардо дигар ва пасфардо дигар мехоханд бо мо аз мавзуъи баробар сухбат кунанд харфи худро бигуянду ба харфи мо гуш диханд »

     Дар мавриди даъвои дигари хукумати Узбекистон, яъне тишхиси тархи энержии Точикистон кабл аз бунед, бояд гуфт, ки тибки маълумоти Вазорати энержи ва саноати кишвар натичаи ташхиси неругохи Рогун ба хама давлатхои минтакави аз чумла Узбекистон равон шудааст. Абдугафори Камол, тахлилгари точик мегуяд, бо вучуди ризоияти чониби Точикистон барои ташхиси неругох, даъвои Узбекистон дар ин замина беасос аст:

САДО: 2 «Хамин тарх бо ин хусусиятхояш дар Тошканд ба вучуд омада зиеда аз 30 сол омузиш шудааст. Бисер содалавхист, ки агар мо бигуем, як тархи бузурге ба мисли Рогун дар солхои шурави тархрези шуда онро танхо барои 40 сол омухтаанд ва наметавонем онро амали намоем, зеро он кухна шудааст. Ин тархро мутахасисони шурави барои зиеда аз садсолахо омухтаанд..»

    Мактуби расмии хукумати Узбекистон гувох аз он аст, ки хамакнун чониби Тошканд тасмим гирифтааст, то бо Точикистон дар мавриди бунеди тарххои энержи музокирот намояд, изхор дошт Абдугафори Камол. Тахлилгари точик бар ин назар аст, ки мактуби нахуствазири Узбекистон оханги шартгузори ва тахдидро надорад. Ёдровар мешавем, чумхурии Узбекистон хамчун кишвари поёноби Осиёи Маркази хамеша зидди тарххои энержии Точикистон буд ва борхо талаби катъи бунеди неругохи Рогунро кардааст. Тахлилгарон бар ин назаранд, ки Узбекистон то ба охир барои ба даст овардани хукуки ташхиси неругохи Рогун талош хохад варзид. Ва пайдо шудани як фраксияи мухитшиносонро дар порлумони Узбекистон тахлилгарон пофишории Тошканд чихати эчоди монеа барои амалишавии тарххои энержии Точикистон медонанд. Ин хам дар холест, ки тибки маълумоти масъулини Точикистон тамоми тарххои энержии кишвар аз лихози экологи ташхис ва химоя шудаанд.